آیه

یا أَیهَا الَّذِینَ آمَنُوا لا تَقْرَبُوا الصَّلاةَ وَ أَنْتُمْ سُکاری حَتَّی تَعْلَمُوا ما تَقُولُونَ وَ لا جُنُباً إِلَّا عابِرِی سَبِیلٍ حَتَّی تَغْتَسِلُوا وَ إِنْ کنْتُمْ مَرْضی أَوْ عَلی سَفَرٍ أَوْ جاءَ أَحَدٌ مِنْکمْ مِنَ الْغائِطِ أَوْ لامَسْتُمُ النِّساءَ فَلَمْ تَجِدُوا ماءً فَتَیمَّمُوا صَعِیداً طَیباً فَامْسَحُوا بِوُجُوهِکمْ وَ أَیدِیکمْ إِنَّ اللَّهَ کانَ عَفُوًّا غَفُوراً [1]
ترجمه

ای کسانی که ایمان آورده اید! در حال مستی به نماز نزدیک نشوید، تا آنکه بدانید چه می گویید. و نیز در حال جنابت نزدیک (مکان) نماز، (مسجد) نشوید، مگر به طور عبوری (و بی توقّف) تا اینکه غسل کنید. و اگر بیمار یا در سفر بودید، یا یکی از شما از جای گودی (کنایه از قضای حاجت) آمد، یا تماسی (و آمیزش جنسی) با زنان داشتید و (در این موارد) آب نیافتید، پس بر زمین (و خاک) پاک و دلپسندی تیمّم کنید، (دو کف دست بر خاک زنید) آنگاه صورت و دست هایتان را مسح کنید، همانا خداوند، بخشنده و آمرزنده است.
نکته ها:

چون تحریم شراب، در صدر اسلام به صورت تدریجی انجام گرفت. ابتدا شراب به عنوان نوشابه نامطلوب معرّفی شد؛ «وَ مِنْ ثَمَراتِ النَّخِیلِ وَ الْأَعْنابِ تَتَّخِذُونَ مِنْهُ سَکراً وَ رِزْقاً حَسَناً»[2] سپس این آیه نازل شد[3] ونماز در حال مستی را نهی کرد، آنگاه زیان آن را بیش از منافعش دانست، «یسْئَلُونَک عَنِ الْخَمْرِ وَ الْمَیسِرِ قُلْ فِیهِما إِثْمٌ کبِیرٌ وَ مَنافِعُ لِلنَّاسِ وَ إِثْمُهُما أَکبَرُ مِنْ نَفْعِهِما»[4] سپس از مصرف آن به عنوان عنصری پلید و شیطانی نهی شد.

إِنَّمَا الْخَمْرُ وَ الْمَیسِرُ. . . رِجْسٌ مِنْ عَمَلِ الشَّیطانِ [5]

در روایات آمده که از نماز خواندن در حالت خواب آلودگی و کسالت و سنگینی پرهیز کنید. [6]

آیات دیگر نیز نماز خواندن از روی کسالت را از نشانه های منافقان دانسته است. [7]

«غائط» یعنی مکان گود. چون در قدیم گودال هایی برای قضای حاجت فراهم می کردند، غائط کنایه از رفتن برای تخلّی است.

امام صادق علیه السلام فرمود: «صَعید»، موضع بلندی است که آب از آنجا جاری شود. [8]

امام صادق علیه السلام فرمود: مقصود از «لامَسْتُمُ» جماع و آمیزش جنسی است، ولی خداوند ستّار است و ستر را دوست دارد. [9]
پیام ها:

1- مقام نماز به حدی رفیع است که شرابخوار نباید به آن نزدیک شود. «لا تَقْرَبُوا الصَّلاةَ وَ أَنْتُمْ سُکاری »

2- در نماز، تنها اذکار وحرکات کافی نیست، توجّه وشعور لازم است. حَتَّی تَعْلَمُوا. . .

3- عبادات ناآگاهانه، از ارزش بالا برخورددار نیست، گرچه تکلیف را ساقط می کند. «حَتَّی تَعْلَمُوا ما تَقُولُونَ»

4- در مسجد، نباید با حالت جنابت وارد شد. وَ لا جُنُباً. . .

5- در غسل، شستن تمام بدن لازم است. چون در آیه نام عضو خاصّی برده نشده است. «تَغْتَسِلُوا»

6- احتمال خطر وضرر، یا تکلیف را از انسان برمی دارد و یا سبب تخفیف تکلیف می شود. وَ إِنْ کنْتُمْ مَرْضی. . . فَتَیمَّمُوا

7- در تعبیرات و گفتار، باید ادب را رعایت کرد. «مِنَ الْغائِطِ أَوْ لامَسْتُمُ النِّساءَ» (تعبیر برگشت از گودی برای قضای حاجت و لمس زنان، کنایه از آمیزش جنسی است. [10])

8- احکام خدا، ترخیص دارد ولی تعطیل ندارد. اگر آب نبود، باید تیمم کرد. «فَلَمْ تَجِدُوا ماءً فَتَیمَّمُوا»

9- شرط ارتباط با خدا از طریق نماز، طهارت و پاکی است، وضو یا تیمّم. «فَلَمْ تَجِدُوا ماءً فَتَیمَّمُوا»

10- تخفیف احکام، نمودی از رحمت و مغفرت الهی است. فَلَمْ تَجِدُوا ماءً فَتَیمَّمُوا. . . عَفُوًّا غَفُوراً

پی نوشت ها

[1] سوره نساء، آيه 43

[2] نحل، 67.

[3] تفسير عيّاشى.

[4] بقره، 219.

[5] مائده، 90.

[6] كافى، ج 3، ص 371.

[7] نساء، 142 و توبه، 54.

[8] بحار، ج 76، ص 347.

[9] وسائل، ج 20، ص 133.

[10] تهذيب‏الاحكام، ج 1، ص 22.