مدرسه علمیه زینبیه ایوان

يَآ أَيُّهَا الَّذِينَ ءَامَنُواْ لَا تُقَدِّمُواْ بَيْنَ يَدَىِ اللَّهِ وَ رَسُولِهِ وَاتَّقُواْ اللَّهَ إِنَّ اللَّهَ سَمِيعٌ عَلِيمٌ‏

اى كسانى كه ايمان آورده‏ايد! (در هيچ كارى) بر (حكم) خدا و پيامبر او پيشى نگيريد و از خداوند پروا كنيد، كه

خداوند شنوا و دانا است.

به چند نمونه تاريخى از پيشى گرفتن بر پيامبر كه در تفاسير و روايات آمده، توجّه كنيم:

1- در عيد قربان، گروهى قبل از پيامبر صلى الله عليه وآله قربانى كردند، به آنان گفته شد: «لاتقدّموا بين يدى

اللَّه و رسوله»

2- پيامبر اسلام صلى الله عليه وآله گروهى را براى تبليغ نزد كفّار فرستاد. كفّار نمايندگان پيامبر را كشتند و تنها

سه نفر توانستند فرار كنند. اين سه نفر در مسير بازگشت دو نفر از كفّار قبيله‏ى بنى‏عامر را به انتقام كشته

شدن دوستان خود كشتند، در حالى كه آن دو نفر بى‏تقصير بودند. قرآن آنان را به خاطر اين عمل خودسرانه توبيخ

كرد كه چرا بدون دستور پيامبر دست به اين عمل زديد؟ «لاتقدّموا بين يدى اللَّه و رسوله»

3- قوم بنى‏تميم از پيامبر صلى الله عليه وآله امير و حاكم خواستند. خليفه‏ى اوّل و دوّم هر كدام شخصى را

پيشنهاد كردند و با هم مشاجره مى‏كردند كه كانديداى من بهتر است، آيه نازل شد: «لاتقدّموا بين يدى اللَّه… و

لاترفعوا اصواتكم»

4- امام معصوم‏عليه السلام به شخصى فرمود: اين دعا را بخوان: «لااله الاّ اللّه…» تا آنجا كه مى‏فرمايد: «يُحيى و

يُميت». شنونده از پيش خود جمله‏اى اضافه كرد و گفت: «و يميت و يحيى» حضرت فرمودند: جمله‏ى تو صحيح

است، امّا آنچه من مى‏گويم بگو و سپس آيه‏ى «لاتقدّموا بين يدى اللَّه و رسوله» را براى او تلاوت فرمودند.

5 - بعضى اصحاب پيامبر اسلام صلى الله عليه وآله خواب و خوراك و آميزش با همسر را بر خود حرام كردند.

حضرت ناراحت شده و مردم را جمع كرده و فرمودند: من خودم غذا مى‏خورم، مى‏خوابم و با همسرم زندگى

مى‏كنم. راه و روش و سيره‏ى زندگى من اين است، پس هر كس از اين راه پيروى نكند، از من نيست. «فمَن رَغِب

عن سنّتى فليس منّى»

6- با اين كه پيامبر اسلام صلى الله عليه وآله ازدواج موقّت را شرعى و قانونى اعلام فرمودند، امّا خليفه‏ى دوم آن

را حرام كرد. اين خود، نوعى پيش افتادن از پيامبرصلى الله عليه وآله است كه در اين آيه از آن نهى شده است.

«لاتقدّموا بين يدى اللَّه و رسوله»

7- در سال هشتم هجرى كه پيامبر اسلام صلى الله عليه وآله براى فتح مكه از مدينه حركت كردند، بعضى از

مسلمانان در اين سفر روزه خود را افطار نكردند، با اين كه مى‏دانستند مسافر روزه ندارد و مى‏ديدند كه پيامبر

صلى الله عليه وآله افطار كرده است. اينها در واقع از پيامبرصلى الله عليه وآله پيشى گرفتند.

بعضى از رفتارها در موارد مختلف آثار گوناگونى دارد؛ مثلاً ترحّم نسبت به ديگران كارى پسنديده است، ولى

گاهى به قول شاعر: ترحّم بر پلنگ تيز دندان، ستمكارى بود بر گوسفندان. و يا آموزش كار پسنديده‏اى است، ليكن

آموزش دادن به بعضى مثل دادنِ تيغ به دست زنگى مست است. ليكن رفتار عادلانه همه جا ونسبت به همه يك

ارزش است ورعايت عدالت هيچگاه ناپسند نمى‏شود. ليكن معناى عدالت، آن نيست كه خداوند همه مردم را در يك

درجه از استعداد و شرايط قرار دهد، زيرا اگر همه مردم در برخوردارى از نعمت‏ها مساوى باشند، استخدام و تعاون

و همكارى كه براى زندگى اجتماعى يك ضرورت است از بين مى‏رود. قرآن در آيه 32 سوره زخرف مى‏فرمايد: «و

رفعنا بعضهم فوق بعض درجات ليتّخذ بعضهم بعضاً سخريّاً» يعنى ما بعضى انسان‏ها را بر بعضى ديگر برترى

داديم تا بدين وسيله، استخدام پيش آيد. (كلمه «سُخرياً» به معناى تسخير و استخدام و «سِخرياً» به معناى

استهزا است)

تفاوت مردم در رزق، يكى از برنامه‏هاى حكيمانه الهى است. زيرا اگر همه مردم يكسان و يكنواخت بهره مى‏بردند،

كمالات معنوى آنان ظاهر نمى‏شد. مثلاً سخاوت، صبر، ايثار، حمايت، شفقت، تواضع وامثال آن، زمانى معنى پيدا

مى‏كند كه تفاوت‏هايى در ميان انسان‏ها باشد.

ممكن است معناى آيه اين باشد كه خداوند از بخل مردم انتقاد مى‏كند كه چرا افراد كامياب، زيردستان خود را در

امكانات خود شريك نمى‏سازند. و ممكن است معناى آيه چنين باشد كه امكان انتقال بعضى نعمت‏ها به ديگران

نيست، مثلاً چگونه مى‏توان زيبايى چهره يا صوت يا عقل يا نبوغ يا محبوبيّت يا نفوذ كلام را به ديگران منتقل كرد.

اين تفاوت‏ها رمز تكامل و يكى از نعمت‏هاى الهى است. چرا آنرا انكار مى‏كنيد؟

گاهى كاميابى‏ها در اثر ظلم، حق‏كشى واستثمار بدست مى‏آيد كه اسلام اينگونه درآمدها را حرام شمرده است،

ليكن گاهى توسعه رزق صددرصد خدادادى و از طريق حلال وبصورت طبيعى است. مثل دو نفر كه مشغول

ماهيگيرى مى‏شوند، يكى صدها ماهى در تورى كه او افكنده مى‏رود، ولى ديگرى چند ماهى به تور مى‏اندازد. در

اينجا غنى و فقر، الهى است كه براى آزمايش غنى و فقير و بروز استعدادهاى آنهاست و هيچ جنبه‏ى منفى ندارد.

اين آيه نظر به اينگونه موارد دارد. «واللَّه فضّل بعضكم على بعض فى‏الرزق»

ابوذر از پيامبراكرم‏صلى الله عليه وآله نقل مى‏كند كه حضرت فرمودند، نسبت به بردگان خود مساوات داشته

باشيد، آنان برادر شما هستند، از لباسى كه خود مى‏پوشيد به آنان بپوشانيد و از غذايى كه خود مى‏خوريد به آنان

بخورانيد. «انّما هم اخوانكم فاكسوهم مما تكسون و اطعموهم مما تطعمون»

در روايات مى‏خوانيم: افرادى جز با غنا وافرادى جز با فقر و تهيدستى، اصلاح نمى‏شوند، بنابراين به خواست

خداوند حكيم راضى باشيد. «واللَّه فضّل بعضكم على بعض فى‏الرزق»

امر به معروف، يعنى سفارش به خوبى‏ها و نهى از منكر، يعنى بازداشتن از بدى‏ها. انجام اين دو امر مهم نياز به سنّ خاصّى ندارد، زيرا لقمان به فرزندش مى‏گويد: «يا بنّى اقم الصلاة و امر بالمعروف…» * امر به معروف، نشانه‏ى عشق به مكتب، عشق به مردم، علاقه به سلامتى جامعه و نشانه‏ى آزادى بيان، غيرت دينى، ارتباط دوستانه بين مردم و نشانه‏ى فطرت بيدار و نظارت عمومى و حضور در صحنه است. * امر به معروف و نهى از منكر، سبب تشويق نيكوكاران، آگاه كردن افراد جاهل، هشدار براى جلوگيرى از خلاف و ايجاد نوعى انضباط اجتماعى است. قرآن مى‏فرمايد: شما مسلمانان بهترين امّت هستيد، زيرا امر به معروف و نهى از منكر مى‏كنيد. * حضرت على‏عليه السلام مى‏فرمايد: امر به معروف و نهى از منكر، مصلحت عامّه است. چنانكه در حديث ديگر مى‏خوانيم: كسى كه جلوى منكر را نگيرد، مانند كسى است كه مجروحى را در جاده رها كند تا بميرد. * پيامبرانى همچون حضرت داود و حضرت عيسى‏عليهما السلام به كسانى كه نهى از منكر نمى‏كنند، لعنت فرستاده‏اند. * قيام امام حسين‏عليه السلام براى امر به معروف و نهى از منكر بود. «انما خرجتُ لطلب الاصلاح فى امّة جدّى اريد ان آمر بالمعروف و انهى عن المنكر» * در حديث مى‏خوانيم: به واسطه‏ى امر به معروف و نهى از منكر، تمام واجبات به پا داشته مى‏شود. * قرآن مى‏فرمايد: اگر در مجلسى به آيات الهى توهين مى‏شود، جلسه را به عنوان اعتراض ترك كنيد تا مسير بحث عوض شود. * انسان بايد هم در دل از انجام گناه ناراحت باشد، هم با زبان، آن را نهى كند و هم با اِعمال قدرت و قانون، مانع انجام آن شود. * اگر كسى را به كار خوبى دعوت كرديم، در پاداش كارهاى خوب او نيز شريك هستيم، ولى اگر در برابر فساد، انحراف و گناه ساكت نشستيم، به تدريج فساد رشد مى‏كند و افراد فاسد و مفسد بر مردم حاكم خواهند شد. * سكوت و بى تفاوتى در مقابل گناه، سبب مى‏شود كه گناه كردن عادّى شود، گنهكار جرأت پيدا كند، ما سنگدل شويم، شيطان راضى گردد و خدا بر ما غضب نمايد. * امر به معروف و نهى از منكر، دو وظيفه‏ى الهى است و توهّماتى از اين قبيل كه: * گناه ديگران كارى به ما ندارد، آزادى مردم را سلب نكنيم، من اهل ترس وخجالت هستم، با يك گل كه بهار نمى‏شود، عيسى به دين خود موسى به دين خود، ما را در يك قبر قرار نمى‏دهند، ديگران هستند، من چرا امر به معروف كنم؟ با نهى از منكر، دوستان يا مشتريان خود را از دست مى‏دهم، و امثال آن، نمى‏توانند اين تكليف را از دوش ما بردارند. البتّه امر به معروف و نهى از منكر بايد آگاهانه، دلسوزانه، عاقلانه وحتّى المقدور مخفيانه باشد. گاهى بايد خودمان بگوييم، ولى آنجا كه حرف ما اثر ندارد، وظيفه ساقط نمى‏شود، بلكه بايد از ديگران بخواهيم كه آنان بگويند. * حتّى اگر براى مدّت كوتاهى مى‏توان جلوى فساد را گرفت، بايد گرفت و اگر با تكرار مى‏توان به نتيجه رسيد، بايد تكرار كرد.

* با بستگان خود ديدار و رابطه داشته باشيد، هر چند در حدّ نوشاندن آبى باشد.

* صله‏ى رحم، عمر را زياد و فقر را دور مى‏سازد.

* با صله‏ى رحم، رزق توسعه مى‏يابد.

* بهترين قدم‏ها، قدمى است كه براى صله‏ى رحم و ديدار اقوام برداشته مى‏شود.

* در اثر صله‏ى رحم، به مقام مخصوصى در بهشت دست مى‏يابيد.

* به سراغ بستگان برويد، گرچه آنها بى‏اعتنايى كنند.

* صله‏ى رحم كنيد هر چند آنها نيكوكار نباشد.

* صله‏ى رحم كنيد، گرچه به اندازه‏ى سلام كردن باشد.

* صله‏ى رحم، مرگ و حساب روز قيامت را آسان مى‏كند.

* صله‏ى رحم باعث تزكيه عمل و رشد اموال مى‏شود.

* كمك مالى به فاميل، بيست و چهار برابرِ كمك به ديگران پاداش دارد.

* صله‏ى رحم كنيد، گرچه يكسال راه برويد.

* كسى كه صله‏ى رحم را ترك كند، بويى از بهشت به او نمى‏رسد.

امام صادق‏عليه السلام مى‏فرمايد: «پدرم سفارش كرد، با افرادى كه با فاميل خود رابطه ندارند، دوست مشو».

اسلام هجرت را براى گروهى از مردم واجب كرده است. كسانى كه در مناطق كفر و طاغوت زده زندگى مى‏كنند و

گرفتار ستم و خفقانند و رشد و نجات خود را در هجرت مى‏يابند بايد هجرت كنند؛ ليكن در برابر اين وظيفه،

وسوسه‏هايى از درون و بيرون به انسان القا مى‏شود كه در آيات بعد پاسخ اين وسوسه‏ها داده شده است از

جمله:

* خطر مرگ. انسان مى‏گويد: اگر هجرت كنم، ممكن است مرگ به سراغم بيايد. آيه‏ى بعد مى‏گويد: هر كجا

باشيد مرگ را مى‏چشيد.

* دل كندن از مسكن؛ كه براى انسان سخت است و وسوسه مى‏شود كه هجرت نكند، آيه 58 پاسخ مى‏دهد كه

به‏جاى مسكن دنيا به هجرت‏كنندگان، غرفه‏هاى بهشتى پاداش مى‏دهيم.

* سختى‏هاى هجرت؛ كه گاهى مانع هجرت اهل ايمان است. در آيه‏ى 59 مى‏فرمايد: اين وسوسه را بايد با صبر

و توكّل بر خداوند حل كرد.

* تأمين معاش. كسى كه در فكر هجرت است، ممكن است بگويد: هجرت، مرا از درآمد و روزى محروم مى‏كند. در

آيه 60 پاسخ مى‏دهد: روزى‏دهنده خداست وحتّى به موجوداتى كه قدرت حمل روزى خود را ندارند روزى مى‏دهد،

چه رسد به مهاجرانى كه اهل كار و تلاشند.

هجرت، زمينه‏ى پيدايش اخلاص است. كسانى كه هجرت نمى‏كنند و خود را وابسته به فرد، حزب، منطقه،

قبيله، امكانات و توقّعات اين و آن مى‏دانند، خواه ناخواه مسائل منطقه‏اى، نژادى، قبيله‏اى، تنگ‏نظرى‏هاى

برخاسته از حسادت‏ها و رقابت‏هاى منفى خودى‏ها و بيگانگان، انسان را از اخلاص خارج مى‏كند، و هجرت به

مناطقى كه مسائل فوق در آن نيست، بهترين زمينه براى پيدايش اخلاص است.

امام باقرعليه السلام ذيل اين آيه فرمودند: از حاكم فاسق پيروى نكنيد و اگر ترسيديد كه آنان سبب فتنه و انحراف

در دين شما شوند، هجرت كنيد. «لاتطيعوا اهل الفسق من الملوك فان خفتموهم اَن يفتنكم عن دينكم فانّ ارضى

واسعة»