مگر قبل از شیطان هم کافرانی بوده اند که خداوند در آیه 34 سوره بقره می فرماید«و کان من الکافرین»؟

 شیطان از جنس جنو مانند انسان موجودی مختار است[2] و هر موجود مختار می تواند راه های خوب و بد برگزیند[3] و نتیجه آن را دریافت کند[4]. خداوند جن و انس را اساساً برای سعادت و رسیدن به کمال آفریده[5] و آن دو را به راه سعادت هدایت فرموده است. لیکن برخی از انسان ها و جن ها راه هدایت را پذیرفته[6] و برخی آن ر ا رها ساخته و خود و دیگران را به بدی ها دعوت می کنند.[7] شیطان نیز یکی از همین ها است.

در قرآن مجید هر انسان یا جن بدکار و دعوت کننده به بدی ها را، شیطان نامیده است و یکی از این شیاطین همان “ابلیس” است که از سجده بر آدم سر برتافت و راه انحراف و دعوت به انحراف را پیش گرفت.[8] البته او بر هیچ کس سلطه ندارد و فقط وسوسه گر است[9] و خداوند خطر وسوسه گری های او را گوشزد کرده و به مقاومت در برابر آن پاداش بسیاری می دهد.[10]

براساس بعضی از آیات قرآن، جن مانند انسان موجودی مختار، انتخابگر و صاحب اراده است و هنگامی که بر سر دو راهی قرار می گیرد؛ یکی را بر می گزیند.[11]

بنابراین، شیطان از آن جا که جن بوده است؛ موجودی انتخابگر و صاحب اراده و توان سرپیچی از فرمان خداوند را داشته است.

بله در اثر کثرت عبادت، شیطان در ردیف ملائکه به شمار می آمد؛ ولی اصالتاً از جنیان بود. در مقابل انسان، که از خاک خلق شده است؛ شیطان از آتش خلق شده است.

خداوند متعال در قرآن می فرماید: «و اذ قلنا للملائکه اسجدوا لادم فسجدوا الا ابلیس ابی واستکبر و کان من الکافرین: و چون فرشتگان را فرمان دادیم که بر آدم سجده کنند. همه سجده کردند؛ مگر شیطان که ابا و تکبر ورزید و از فرقه کافران بود»

حضرت علی(ع) نیز می فرمایند: «فاعتبروا بما کان من فعل الله بابلیس اذا حبط عمله الطویل و جهده الجهید و کان قد عبدالله سته آلاف: پند و عبرت گیرید به آنچه خداوند با ابلیس رفتار کرد. در آن هنگام که اعمال و عبادات طولانی و تلاش و کوشش های او را که شش هزار سال بندگی خدا کرده بود … به ساعتی تکبر ورزیدن بر باد داد… .»

دیگر این که، کفر موجب حبط عمل است. تکبری که موجب کفر شیطان شد؛ همانند جرقه ای بود که انبار باروت را به خاکستر تبدیل کند. لذا عبادت طولانی ابلیس را، تکبر و عصیان و عدم تسلیم، یک جا از بین برد. به همین جهت، خدای سبحان در قرآن مجید می فرماید: «و اذ قلنا للملائکه اسجدوا لادم فسجدوا الا ابلیس ابی و استکبر و کان من الکافرین: ابلیس در اثر استکبار و نافرمانی از کافران شد»

قبل از خلقت آدم که خدا طائفه جن را خلق نمود؛ این ها در زمین فساد می کردند. ملائکه مأمور شدند؛ بسیاری از مرتدان جن را که شیاطین باشند؛ هلاک کردند و شیطان را که رئیس آن ها بود؛ اسیر کردند و بردند در آسمان. دید ملائکه مقام قربی دارند و دائماً مشغول عبادت هستند. به طمع این که مقام آنها را حیازت کند؛ مشغول، عبادت شد. حتی خواست بر آن ها پیشی بگیرد. چون کفر او ظاهر شد؛ خطاب «فَاخْرُجْ مِنْها» رسید.

با این بیان مشخص شد که شیطان قبل از سجده بر آدم مرتد و کافر بوده است و فعل به صورت ماضی(کان) آمده است.

علاوه بر این، موجودات زمینی شبیه به انسان که قبل از حضرت آدم بودند؛ آنان نیز مانند ما موجوداتی مختار بودند. از این رو طبعاً بین آنان افراد مؤمن و کافر نیز وجود داشتند.

در تفسیر عیاشی از امام صادق علیه السلام روایت کرده که فرمود: اگر ملائکه موجودات زمینی را قبلاً ندیده بودند؛ که خونریزی کردند؛ از کجا گفتند: «أَ تَجْعَلُ فِیها مَنْ یُفْسِدُ فِیها وَ یَسْفِکُ الدِّماءَ».